آیا دوربین شکاری برای رصد مناسب است؟ ابزار مناسب نجوم

در این مقاله بررسی میکنیم که کدام دوربین های دوچشمی مناسب رصد هستند و آیا دوربین های شکاری برای نجوم کاربردی دارند؟

حتماً در مسافرت های زمینی و شب هنگام در جاده های بین شهری توقفی کوتاه کرده اید! با نگاهی به آسمان شب ، ستاره ها و رنگ های خیره کننده شان شما را شگفت زده کرده است. گویی که تا کنون آسمان را ندیده اید! حقیقت اینست که درون شهرها نورهای جاده ها و منازل شهری مانع دیدن زیبایی طبیعت آسمان در شب هنگام میباشد. برای همین است که همیشه تاکید میشود که برای رویت آسمان و استفاده از تلسکوپ حتما از شهر ها فاصله بگیرید تا از نورهای مزاحم دوری کرده و بتوانید کم نور ترین اجرام آسمانی را مشاهده و لذت ببرید. حال تصور کنید در چنین محیطی که با چشم غیر مسلح اینقدر ذوق زده شده اید اگر یک ابزار ساده اپتیکی مانند دوربین شکاری همراه داشته باشید ، چقدر لذت بخش خواهد بود. خواهشمندیم با ادامه مطلب همراه ما باشید تا برتری ها و نقاط ضعف دوربین های شکاری را بررسی نمائیم.

برتری دوربین های دوچشمی در برابر تلسکوپ ها:

۱- حمل و نقل آسان

بدون شک یکی از مهمترین برتریهای دوچشمی نسبت به تلسکوپ ، وزن و حجم کمتر آن میباشد. شاید هر رصدگری در آغاز شیفته تلسکوپ های بزرگ آماتوری مثل ۱۴ و ۱۶ اینچ باشد که صرف نظر از قیمت زیاد این تلسکوپ ها ، نداشتن امکاناتی مانند : خودروی مناسب ، تعدادی خدمه جهت حمل تلسکوپ ، محل مناسب اسکان تلسکوپ و…. استفاده از چنین ابزاری را بسیار سخت و حتی غیرممکن میسازد.

۲- بهره گیری از دوچشم

استفاده از دو چشم هنگام رصد با دو چشمی ها ، از مزایایی است کار را دلپذیرتر میکند. هنگام رصد با تلسکوپ ،استفاده از یک چشم باز و یک چشم بسته ، باعث خستگی زودرس رصدگر میگردد. علاوه برآن استفاده از دو چشم، توان تفکیک و قدرت تشخیص رنگ و تضاد نوری تصویر را بهتر میکند. به جرات میتوان گفت ، توان رصد دوچشم حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد بیشتر از یک چشم است . پس در مقایسه دوچشمی و تلسکوپی با همان قطر و بزرگنمایی ، در پشت دوچشمی میتوان جزئیات بیشتری را مشاهده نمود.( در تلسکوپها نیز به کمک جفت چشمی های موازی میتوان با دو چشم رصد کرد . اما این ابزار کارآمد ، نسبتاً پر هزینه هستند.)

۳- کاربری ساده

طرز کار ساده دوچشمی ها نسبت به تلسکوپ ها ، برتری مهم دیگری است. برای استفاده از یک دوربین دوچشمی ، تنها کافیست فاصله بین لوله های دوربین را با خم و راست کردن لوله ها توسط لولا ، به اندازه فاصله میان چشمانمان تنظیم کنیم ( فاصله چشم افراد مختلف برحسب فرم ظاهری چهره و سن و سال کاربر متفاوت است ). سپس برای فوکوس تصویر ، ابتدا چشم راست را می بندیم و با پیچ فوکوس مرکزی دوربین ، تصویر را برای چشم چپمان فوکوس می کنیم . سپس چشم چپ را بسته و چشم راست را باز می کنیم و با چرخاندن چشمی راست ، تصویر را برای چشم راست واضح می کنیم. بجای بستن چشمها ، میتوان از درپوش دوربین هم استفاده نمود. بعد از این اگر تصویر هنوز کامل فوکوس نشده بود ، تنها با چرخاندن پیچ فوکوس مرکزی ، اقدام به بهبود کیفیت تصویر می کنیم . این تنظیمات بیش از ۳۰ ثانیه وقت نمیگیرد. در حالیکه در تلسکوپها ، هم خط سازی تلسکوپ و در مواردی قطبی کردن آن زمان زیادی از کاربر خواهد گرفت.

۴- میدان دید باز

میدان دید گسترده ، مزیتی است که باعث میشود اجرام مورد نظر را سریعتر از میان انبوه ستارگان پیدا کنیم . این مزیت ، بخصوص برای رصدگران تازه کار که مهمترین مشکلشان ، گم شدن در میان ستارگان بیشمار است ، اهمیت دارد. بطور کلی پرش و پیمایش بین ستارگان ، با دوچشمی ها بسیار ساده تر از تلسکوپها ست.

۵- نماهای دیدنی

اجرام با گستردگی ظاهری زیاد ، مانند خوشه پروین ، خوشه کندوی عسل ، سحابی جبار ، کهکشان آندرومدا ، نواحی پرستاره راه شیری درصورت فلکی دجاجه و … هیچگاه از پشت تلسکوپ ، نمایی به زیبایی دو چشمی ها ندارند. چون گستردگی زیاد این اجرام باعث میشود که تلسکوپ با بزرگنمایی بالا نتواند تمامی جرم مورد نظر را پوشش دهد (در واقع بزرگنمایی بسیار بالای تلسکوپ ها باعث میشود همیشه بخش کوچکی از منظره روبرو مشاهده شود در صورتیکه دوربین های شکاری با پهنای دید گسترده تر این مشکل را ندارد).

۶- تصویر مستقیم

مستقیم و غیروارونه بودن تصویر ، فاکتور مهمی است که بخصوص برای رصدگران تازه کار اهمیت بسیاری دارد. تصویر در تلسکوپها ، بسته به نوع چپقی ممکن است وارونه ، معکوس و یا وارونه جانبی شود. که این مسئله باعث سردرگمی و دلزدگی منجم تازه کار میشود و ممکن است خیلی زود علاقه خود را به نجوم از دست بدهد. البته رصدگر اگر با حوصله باشد ، پس از مدتی به این روش کار عادت خواهد کرد و این مشکل برای او چندان محسوس نیست.

۷- شفافیت تصاویر

شفافیت فوق العاده تصاویر در دوچشمی ها ، از دیگر ویژگیهای مهم این ابزار است. چرا که این ابزار در درجه اول برای دید در روز و مشاهده اجرام روی زمین طراحی شده اند و در هنگام کار با آنها می بایست تمامی جزئیات ، قابل تشخیص باشد. البته بزرگنمایی کمتر دو چشمی ها نسبت به تلسکوپها ، در بهبود کیفیت تصویر بی تاثیر نیست. همین شفافیت بالا باعث بوجودآمدن تصاویری رویایی و دیدنی از برخی اجرام آسمان میشود. تصاویری که ممکن است ، رصدگر نتواند باور کند که توسط دوربینی نسبتاً کوچک شاهد آن است.

۸- نصب سریع

نصب سریع دوربین های دوچشمی ، بخصوص هنگامی که زمان عامل تعیین کننده ای است ، مزیت مهم دیگر دوچشمی ها میباشد. فرض کنید که یک مقارنه معمولی را می خواهید از پنجره منزل مشاهده نمایید و اجرام مورد نظر شما در حال غروب هستند و یا فرض کنید که قصد شکار هلال صبحگاهی و یا شامگاهی را دارید و از نظر زمانی در محل رصد دید ، حاضر شده اید و بزودی یا هلال ارتفاعش کم شده و غروب میکند و یا آسمان در حال روشن شدن است و لحظه به لحظه اوضاع رصد بدتر میشود. حال اگر ابزار شما یک دوچشمی باشد ، خیلی جای نگرانی نیست . چون فقط کافیست که دوربین را از کیف خود خارج کرده ، تنظیم نموده و بر روی سه پایه نصب کنید. این کار بدون شک کمتر از یک دقیقه بطول می انجامد. حتی استقرار دوربین غول پیکری مانند ۱۵۰*۴۰ بیش از سه دقیقه وقت ما را نخواهد گرفت. اما اگر ابزار رصدی شما یک تلسکوپ باشد ، در چنین وضعیتی ، باید از ادامه رصد منصرف شوید . چرا که نصب و هم خط سازی و در مواردی قطبی نمودن تلسکوپ ممکن است بیش از نیم ساعت وقت بگیرد . البته هرچه تلسکوپ بزرگتر باشد ، این زمان هم افزایش می یابد. مزایای دوچشمی ها نسبت به تلسکوپ باعث شده که هم اکنون دوربین های دوچشمی ، ابزار اصلی شکارچیان هلال های جوان و پیر ، چه در ایران و چه در سایر نقاط جهان باشند. در واقع بجز در هنگام رصد هلالهای بسیار بحرانی و با فاز کمتر از ۵% ، استفاده از تلسکوپ هیچگاه الزامی ندارد و رصدگر هلال هیچگاه ، استفاده از تلسکوپ را نسبت به دوچشمی ارجح نمی داند.

۹- ارزانی نسبی

ارزانتر بودن اکثر انواع دوربین های دوچشمی نسبت به تلسکوپها ، آخرین مزیتی است که میتوان اشاره کرد. قیمت دوربین های نسبتاً بزرگ دوچشمی ، برابر قیمت برخی از تلسکوپهای کوچک است.

کاستی های دوربین های شکاری برای رصد و نجوم در مقابل تلسکوپ ها عبارتند از :

۱ – تعویض چشمی

عدم امکان تعویض چشمی در اغلب دوربین های دوچشمی ، مشکل بزرگی است . چرا که بعضی مواقع لازم است تا برای بررسی جزئیات بیشتر یک جرم ، از بزرگنمایی بالاتر استفاده کنیم . مثلاً برای رصد دقیقتر حلقه های زحل و یا کمربندیهای گازی مشتری و تفکیک ستاره های داخلی یک خوشه کروی ، باید بزرگنمایی را بالا ببریم. برای رصد چنین عوارضی در هنگام کار با دوچشمی ها ، دست ما بسته است و همیشه مجبوریم که شاهد یک منظره ثابت از جرمی خاص باشیم . اما اگر از تلسکوپ استفاده کنیم ، کافیست که چشمی با بزرگنمایی بالاتر را جایگزین چشمی فعلی خود کنیم. البته برخی از انواع دو چشمی ها مانند ۱۰۰*۲۵ که در ایران موجود است، قابلیت تعویض چشمی تا بزرگنمایی ۴۰ برابر را نیز دارد. اما باز هم این قابلیت محدود است و ما برای رصد به تنوع بیشتر بزرگنمایی احتیاج داریم . بنابراین برای رصدهای حرفه ای و هدفمند ، بخصوص رصد سیارات و بسیاری از اجرام اعماق آسمان ، باید به سراغ تلسکوپ رفت.

۲ – عکاسی

نداشتن امکان عکاسی به روشهای گوناگون ، توسط دوربین دوچشمی یکی دیگر از مشکلات این ابزار است . می دانیم که با تلسکوپ میتوان به روشهای مختلفی چون ofocal ، primfocus ، piggyback و … عکاسی کرد. اما با دوربین دوچشمی ، عکاسی فقط به روش ofocal از ماه و هاله آن امکان پذیر است و عکاسی از سیارات ، اغلب نتیجه خوبی نمیدهد. بنابراین باید گفت که برای عکاسی از اجرام مورد نظر می بایست به سراغ تلسکوپ ها برویم.

۳ – هم خطی

هم خطی دولوله دوربین دوچشمی بزرگ بسادگی قابل به هم خوردن است و تعمیر آن نیز مشکل میباشد. کافی است که یکبار دوربین شما از دستتان بیفتد. کوچکترین آسیب به بدنه باعث میشود که موقعیت لوله های دوچشمی نسبت به هم همگرا ، واگرا و یا بالا و پایین شوند که باعث میشود ، نتوانیم از دو لوله برای رصد استفاده کنیم . چون تصویر دوتایی میدهد و تصویر دو لوله بر هم منطبق نیست. در این شرایط کار تعمیر بسیار مشکل است و می بایست از روشهای ابتکاری استفاده نماییم که در این حالت،هم خطی بشکل اول برنمیگردد. بنابراین در نگهداری و حمل و نقل دوچشمی ها باید بسیار دقت کرد.

۴ – موتور ردیاب

عدم امکان استفاده از موتور ردیاب باعث میشود که در رصدهای طولانی یک جرم ، مجبور باشیم بطور متوالی موقعیت جرم را در میدان دید کنترل کنیم و همیشه در تلاش باشیم که جرم مورد نظر را در مرکز میدان دید حفظ کنیم. علت این امر از نوع سمت و ارتفاعی بودن پایه ای است که دوربین بر آن مستقر میشود. شاید این مشکل در دوربین های کوچک ، به چشم نیاید ولی هنگامی که از دوربین غول پیکری مانند ۱۵۰*۴۰ استفاده می کنیم و میدان دید ما فقط ۵/۱ درجه است و بخصوص هنگامی که می خواهیم هلال بسیار باریک ماه را به دام بیاندازیم ، دائم می بایست در این فکر باشیم که جرم مورد نظر از میدان دید خارج نشود در چنین مواردی ، استفاده از سیستم Goto در تلسکوپهای حرفه ای بسیار با اهمیت است. چرا که اگر اطمینان از تنظیم دقیق تلسکوپ داشته باشیم ، دیگر نگران گم کردن جرم مورد نظر نخواهیم بود و با آرامش و دقت بیشتری کار رصد را دنبال خواهیم کرد.

۵ – قیمت بالا

مشکل بزرگ دیگر قیمت بسیار زیاد دوربین های با عدسی شیئی بزرگ است . چرا که نحوه افزایش قیمت دوربین های دوچشمی ، متناسب با نحوه افزایش قطر عدسی و توان آنها نیست. این مشکل به هزینه بالای تهیه عدسی های بزرگ مربوط میشود که در مورد تلسکوپهای شکستی هم صادق است. در واقع افزایش قطر عدسی دوربینها بصورت تصاعدی در افزایش قیمت آنها موثر خواهد بود.

۶ – محدودیت ساخت

محدودیت ساخت نمونه های بزرگ دوچشمی ، مشکل دیگری است که با آن سروکار داریم. بزرگترین دوربین دوچشمی که در حال حاضر در ایران به آن دسترسی داریم ، ۴۰×۱۵۰ است که قطر شیئی آن ۱۵ سانتی متر است. ساخت دوربین های بزرگتر از این اندازه با خطای رنگی زیاد و قیمت سرسام آور همراه خواهد بود که در عمل توجیه اقتصادی نخواهد داشت. در حالیکه میتوان از آئینه یک تکه ای حتی تا قطر ۴ متر نیز در ساخت تلسکوپ استفاده کرد که البته امروزه با بهره گیری تکنیک های دیگر ، ساخت تلسکوپهایی با قطر آینه بیشتر هم ممکن شده است.

۷- استقرار بر سه پایه

دشواری نصب بعضی از نمونه های دوچشمی بر سه پایه ، آخرین موردی است که به آن اشاره می کنیم . اگر چه در حال حاضر اغلب دوربین های دوچشمی قابلیت نصب بر سه پایه را از طریق قطعه اتصال موسوم به “اِل L” دارند. اما در برخی دوربین ها این امکان وجود ندارد و برای استقرار آنها می بایست از شیوه های ابتکاری بهره جست.

نتیجه گیری نهائی

۱- دوربین دوچشمی یکی از کارآمدترین ابزارها در نجوم آماتوری است و در موارد بسیار استفاده از آن نسبت به تلسکوپ در اولویت قرار می گیرد.
۲- برای رصد حتماً دوربین را روی سه پایه نصب کنید ، هر چند هم که کوچک باشد. این کار باعث بالارفتن دقت رصد شما میشود.
۳- توصیه شروع و یادگیری رصد را با دوربین دوچشمی را جدی بگیرید.
۴- برای شروع و یادگیری رصد ، کار با دوربین های دوچشمی کوچک و با میدان دید باز در اولویت است.
۵- برای رصدهای جدی آسمان در ابتدا به سراغ دوربین های متوسط مانند ۱۵×۷۰بروید و سپس اگر احساس کردید که به دوربینی با قدرت بیشتر نیاز دارید بسراغ دوربین های بزرگتر بروید.
۶- دوربین هایی که خصوصیات زیر را دارند برای کاربری نجومی توصیه نمیشوند:
الف) دوربین های با قطر عدسی شیئی کمتر از ۴۰ میلی متر و بزرگنمایی کمتر از ۱۰ برابر.
ب) دوربین هایی که بزرگنمایی آنها با یک محور قابل تغییر است.
ج) دوربین های با رنگ اندود زرد، نارنجی و قرمز.

 

امیدوارم این مطلب برای شما مفید بوده باشد. این مقاله را حدود ۱۰ سال قبل در وبسایت قدیم ژئوتکنیک منتشر نمودیم و مجددا در نسخه جدید وبسایت ، تقدیم شما گردید. پیشاپیش از کم و کاستی ها پوزش طلبیده و خواهشمندیم نظرات و تجربیات خود را با ما و دیگر کاربران در میان بگذارید. متشکریم